Çocuklarda Ekran Bağımlılığı ve Önleme Yöntemleri

Teknolojinin Çocuklar Üzerindeki Etkisi

Son dönemlerde yaygınlaşan internet, telefon, tablet, bilgisayar ve televizyon gibi teknolojik araçların kontrolsüz kullanımı, çocuklarda bağımlılık sorunlarına yol açma potansiyeli taşıyor. Klinik Psikolog Sümeyye Üstün, bu bağımlılıkların önlenmesi ve kontrol altına alınması konusunda önemli bilgiler paylaştı. İnternet ve diğer teknolojik cihazların kullanımı her geçen gün artarken, bu durum çocukların sosyal iletişim becerilerini ve akademik başarılarını olumsuz yönde etkileyebiliyor. Ekran bağımlılığı, çocukları pek çok açıdan tehlikeye sokuyor.

Çocuklarda Ekran Bağımlılığı

Teknolojik cihazların kullanımı, ebeveynlerin en çok endişe duyduğu konular arasında yer alıyor. Çocuklar, tablet ya da telefon alıp YouTube, TikTok gibi sosyal medya platformlarında saatlerce kaybolabiliyor. Bu durum karşısında ebeveynler ne kadar müdahale etmeye çalışsalar da çocuklar bu cihazları bırakmakta zorlanabiliyor. Özellikle ortaokul ve lise düzeyindeki ergenler bilgisayar başına geçtiğinde oyun dünyasında kaybolabiliyor; bu esnada dersler ve ödevler aksayabiliyor. Sonuç olarak, ebeveynler çocuklarının geleceği hakkında kaygı duyuyor. Teknoloji kullanımı, çocukların gerçek dünyadan kopmasına neden olabiliyor; seslenildiğinde duymuyor, yanınıza geldiğinizde sizi görmüyor gibi bir durum oluşuyor.

Ekran Bağımlılığı Neden Oluşur?

Ekran bağımlılığının nedenleri oldukça çeşitlidir. Uyarıcı-yanıt temelli davranışçı model, ekranın etki-tepki mekanizmasını harekete geçirerek beynimizdeki dopamin merkezini uyardığını belirtmektedir. Her bir hareketimizle ekranda değişiklikler meydana geliyor ve bu, bize bir tepki sunuyor. Bunun yanı sıra, farklı psikolojik yaklaşımlar da ekran bağımlılığının sebeplerine dair çeşitli açıklamalar sunmaktadır. İşte bazı sebepler:

• Bazen gerçek hayatta gerçekleştiremediğimiz ya da zorlandığımız şeyleri ekran aracılığıyla deneyimleriz; örneğin bir şeyler inşa etmek, hayatımızı düzenlemek ya da korkularımızla yüzleşmek.
• Gerçek ilişki kurmak zor geldiğinde, bu durumu aşmak için oyunlara yöneliriz.
• Gerçek bağlantılar kurabileceğimiz kişileri bulamadığımızda ekrana yöneliriz.
• Sınırların ve kuralların olmadığı bir ortamda yaşıyorsak, ne yapacağımızı bilemeyip sanal dünyaya dalarız.

Bu gibi faktörler, ekran bağımlılığına zemin hazırlayan unsurlar arasında yer almaktadır. Ekran bağımlısı çocuklar dışarıdan bakıldığında pek anlaşılmazlar; ancak aşağıdaki durumlardan biri çocuğunuz için geçerliyse, ekran bağımlılığından bahsedilebilir:

Sosyal Medya Bağımlısını Nasıl Tanırız?

• Boş zamanlarda ilk akla gelen seçenek sosyal medya ise,
• Gerçek hayatın önüne geçiyorsa,
• Günlük yaşamın ve sorumlulukların aksamasına sebep oluyorsa,
• Gerçek arkadaşlıkların yerini sanal arkadaşlıklar ve takipçiler aldıysa,
• Aşırı zaman alıyorsa ve ulaşılamadığında huzursuzluk yaratıyorsa,
• Sürekli bir şeyler paylaşma ihtiyacı hissediyorsa,

Bu durumlar sosyal medya bağımlılığının belirtileridir.

Oyun Bağımlısını Nasıl Tanırız?

• Oyun başında giderek daha fazla zaman geçiriliyorsa,
• Aile ya da arkadaşlarla vakit geçirmek yerine oyun oynamak tercih ediliyorsa,
• Oyunlarda kazanılan başarılar, gerçek hayattaki başarıların önüne geçmeye başladıysa,
• Aile ile oyun başında geçirilen süre konusunda tartışmalar yaşanıyorsa,
• Oyun süresinin artması sonucunda akademik başarısızlık, devamsızlık veya arkadaşlık ilişkilerinin bozulması gibi sorunlar görülüyorsa,

Bu durumlar oyun bağımlılığının belirtileridir.

Aileler Ekran Bağımlılığını Önlemek İçin Neler Yapabilir?

1. Dijital ebeveyn olun: Dijital çağın gerekliliklerine uygun davranan, temel düzeyde dijital araçlara hâkim ve internet ortamındaki risklere karşı bilinçli ebeveynler olmaya özen gösterin.
2. Teknoloji kullanımını yasaklamak yerine zaman sınırlamaları koyun.
3. Teknoloji kullanımı konusunda çocuğunuzla birlikte kurallar belirleyin ve bu kurallara kendiniz de uyun.
4. Evde yaşına uygun sorumluluklar verin.
5. Birlikte ev işleri, sosyal ve sportif faaliyetler gerçekleştirin.
6. Kendi karı-kocalık ilişkinizi güçlendirin; unutmayın, çocuklar bu ilişkiyi gözlemleyerek öğrenirler.
7. Çocuğunuzu her zaman eleştiren biri olmaktan çıkarın; bazen dinleyici ve anlayan bir kişi olun.
8. Hoşlanmadıkları durumu sizinle paylaşmaları gerektiğini vurgulayın.
9. Sanal zorbalıkla karşılaşıldığında neler yapılabileceğini anlatın.
10. İnternetin gerçek hayattan çok farklı olduğunu, her şeyin göründüğü gibi mükemmel olmadığını öğretin.

Çocuklar Günde Kaç Saat Ekrana Bakabilir?

Çocukların ekran süresi ne kadar azsa o kadar iyidir. Özellikle yaş küçüldükçe ekrana bakma süresinin mümkün olduğunca azaltılması, hatta sıfıra indirilmesi gerekir. Ancak ortalama bir süre vermek gerekirse: okul öncesi yaş grubu için 30 dakika, ilkokul grubu için 45 dakika, ortaokul grubu için 1 saat ve lise grubu için 2 saat ideal olarak belirlenebilir.