Çocuklarda Ekran Bağımlılığı: Nedenleri ve Çözüm Önerileri

Son günlerde yaygın olarak kullanılan internet, telefon, tablet, bilgisayar ve televizyon gibi teknolojik cihazlar, gözetim altında ve kontrollü bir şekilde kullanılmadığında çocuklarda bağımlılık sorunlarına yol açabiliyor. Bu bağımlılıkların engellenmesi ve kontrol altında tutulması noktasında Klinik Psikolog Sümeyye Üstün önemli açıklamalarda bulundu. Ekran ve internet kullanımı giderek artarken, çocukların bu cihazları kontrolsüz şekilde kullanması, bağımlılığa zemin hazırlayabiliyor. Ekran bağımlılığı, sosyal iletişim becerilerini ve okul başarılarını olumsuz etkileyerek çocukları birçok açıdan tehlikeye sokuyor.

Klinik Psikolog Sümeyye Üstün, kaleme aldığı yazısında “Çocuklarda ekran bağımlılığını önlemek” üzerine önemli noktaları vurguladı.

Çocuklarda Ekran Bağımlılığı

Teknoloji kullanımı, ebeveynlerin en çok endişe duyduğu konulardan biridir. Hatta bu konu, zaman zaman ebeveynler arasında en çok tartışılan mesele haline gelebiliyor. Çocuğunuzun eline tablet veya telefon alıp, YouTube, TikTok gibi sosyal medya platformlarına veya dijital oyunlara saatlerce dalıp gittiğini görmüş olabilirsiniz. Bazen ne kadar uyarıda bulunsanız da ya da ne kadar kızsanız da, o tableti veya telefonu elinden bıraktıramadığınız anlar yaşanabilir. Ortaokul ve lise seviyesindeki ergen çocuklar da bilgisayar başında uzun saatler geçirebilir, oyun dünyasında kaybolabilirler. Bu durum, derslerin ve ödevlerin aksamasına yol açarak anne babaların çocuklarının geleceği hakkında kaygılanmasına neden olur. Çünkü teknoloji kullanımının etkisi, çocuğun gerçek dünyadan kopmasına, seslendiğinizde duymamasına ve yanınıza geldiğinizde sizi görmemesine yol açan bir duruma dönüşebilir.

Ekran Bağımlılığı Neden Olur?

Bu sorunun dinamikleri oldukça karmaşık bir yapıya sahiptir. Uyarıcı-yanıt temelli davranışçı model, ekranın etki-tepki mekanizmasını aktif hale getirerek beynimizdeki dopamin merkezini uyardığını belirtir. Her bir harekette ekranda bir şeyler değişir ve bu durum bize bir tepki verir. Genellikle, gerçek hayatta insanlarla iletişim kurduğumuzda aldığımız tepkiler, ekran aracılığıyla aldığımız tepkilerle kıyaslandığında daha az tatmin edici olabilir. Bunun dışında, farklı psikolojik yaklaşımlar da ekran bağımlılığına yol açan sebepler üzerinde durmaktadır. Aşağıda bu sebeplerden bazıları sıralanmaktadır:

• Bazen gerçek hayatta yapamadığımız veya yapmakta zorlandığımız şeyleri ekran aracılığıyla gerçekleştirme arzusu.
• Gerçek ilişki kurmanın zorluğu nedeniyle sanal dünyaya yönelme.
• Çevremizde gerçek ilişki kurabileceğimiz insan sayısının az olması.
• Sınırların ve kuralların belirsiz olduğu bir ortamda yaşarken, ne yapacağımıza karar veremeyip oyun dünyasına yönelme.

Bu gibi sebepler, çocuklarda ekran bağımlılığına neden olabilmektedir. Ekran bağımlısı olan çocuklar dışarıdan bakıldığında anlaşılmayabilirler; ancak aşağıdaki maddeler çocuğunuzda mevcutsa, ekran bağımlılığından söz edilebilir:

Sosyal Medya Bağımlısını Nasıl Tanırız?

• Boş zamanlarda ilk akla gelen seçenek sosyal medya platformlarıysa,
• Gerçek hayatın önüne sosyal medya geçmişse,
• Günlük yaşam ve sorumluluklar aksıyorsa,
• Gerçek arkadaşlıkların yerini sanal arkadaşlıklar almışsa,
• Aşırı zaman alıyor ve ulaşılamadığında huzursuzluk hissediyorsa,
• Sürekli bir şeyler paylaşma ihtiyacı duyuyorsa, sosyal medya bağımlılığından söz edilebilir.

Oyun Bağımlısını Nasıl Tanırız?

• Giderek oyun başında daha fazla zaman geçiriliyorsa,
• Aile veya arkadaşlarla vakit geçirmek yerine oyun oynamak tercih ediliyorsa,
• Oyunlardaki başarı ve ilerlemeler, gerçek hayattaki başarılardan daha fazla önem kazanmışsa,
• Aile ile oyun başında geçirilen süreyle ilgili tartışmalar yaşanıyorsa,
• Oyun başında geçirilen fazla süre, akademik başarının düşmesine, devamsızlık sorunlarına ve arkadaşlık ilişkilerinin bozulmasına yol açıyorsa, oyun bağımlılığından bahsedilebilir.

Aileler Ekran Bağımlılığını Önlemek İçin Neler Yapabilir?

• Dijital ebeveyn olun. Dijital çağın gereksinimlerine uygun hareket eden, temel düzeyde dijital araçlara hakim ve internet ortamındaki risklere karşı bilinçli ebeveynler olmaya çalışın.
• Teknoloji kullanımını yasaklamayın, fakat zaman sınırlamaları koyun.
• Teknoloji kullanımı konusunda çocuklarınızla birlikte kurallar belirleyin ve bu kurallara uymanız gerektiğini gösterin.
• Evde yaşına uygun sorumluluklar verin ve bu sorumlulukları yerine getirmeleri için teşvik edin.
• Birlikte ev işlerine, sosyal ve sportif faaliyetlere katılın.
• Kendi karı-kocalık ilişkinizi güçlendirin. “Bunun çocukla ne alakası var?” demeyin; çocuklar, ebeveynlerinin ilişkilerinden etkilenirler.
• Çocuğunuzun her zaman eleştiren ya da öğüt veren kişi olmaktan kaçının. Bazen dinleyici ve anlayışlı bir dost olun.
• Hoşlanmadıkları bir durumu sizinle paylaşmaları gerektiğini vurgulayın.
• Sanal zorbalık ile karşılaştıklarında nasıl davranmaları gerektiğini öğretin.
• İnternetin gerçek hayattan çok farklı olduğunu ve her şeyin göründüğü gibi mükemmel olmadığını anlatın.

Çocuklar Günde Kaç Saat Ekrana Bakabilir?

Bir çocuğun ekrana ne kadar az bakıyorsa, o kadar iyi olduğu söylenebilir. Özellikle yaş küçüldükçe, ekran süresi mümkün olduğunca aza, hatta sıfıra inmelidir. Ancak ortalama bir süre vermek gerekirse, okul öncesi yaş grubu için 30 dakika, ilkokul grubu için 45 dakika, ortaokul grubu için 1 saat ve lise grubu için 2 saat olarak genel bir kılavuz sunulabilir.

Psikolojik Danışman Sümeyye ÜSTÜN