Çin’in Yapay Zeka Devrimi: DeepSeek ve “Çin Malı 2025” Projesi
Çin yapımı yapay zeka uygulaması DeepSeek, dünya genelinde büyük bir ilgi ve merak uyandırdı. Ancak, Çin’i yakından izleyenler için bu gelişme sürpriz olmadı. Son on yıl içerisinde, Çin yüksek teknoloji ürünleri konusundaki uzmanlığını adım adım geliştirmekteydi. Bu çabanın merkezinde, “Çin Malı 2025” adı verilen iddialı bir proje yatıyordu. Uzmanlar, DeepSeek‘in başarısının, bu büyük projenin bir sonucu olduğunu belirtiyor.
“Çin Malı 2025”, Çin hükümeti tarafından 2015 yılında duyurulan kapsamlı bir stratejidir. Projenin amacı, halk arasında düşük kaliteli ürünlerle anılan “Çin Malı” imajını değiştirmek ve yüksek teknolojili, kaliteli ürünlerin etiketlerinde bu ifadeyi gururla taşımaktı. Bu hedef doğrultusunda, Çin 2025 yılına kadar domine etmek istediği on teknoloji endüstrisini belirleyerek, bu alanlara yoğun bir şekilde odaklandı. Yapay zeka, kuantum bilgisayarlar, elektrikli araçlar, yenilenebilir enerji ve pil teknolojileri bu alanlardan sadece birkaçıdır.
Çin, bu alanların çoğunda önemli bir oyuncu olmayı başarmışken, bazı sektörlerdeki gelişmeleri en iyimser beklentileri bile aşarak gerçekleştirdi. Londra’daki Kings College‘dan ekonomik kalkınma uzmanı Dr. Yundan Gong, “Çin Malı 2025 bence çok başarılı oldu.” diyerek, “Pek çok endüstride Çin, çağa ayak uydurdu; hatta bazı alanlarda liderlik konumuna geldi.” ifadesini kullanıyor.
Çin, otomobil sektöründe eski liderlerini (Almanya, Japonya, ABD) geride bırakarak, elektrikli araç üreticisi BYD gibi firmalar sayesinde, diğer ülkelerden daha fazla otomobil satmaya başladı. Elektrikli araçlardaki bu başarı, aynı zamanda Çin’in dünyanın en büyük pil üreticisi haline gelmesiyle de yakından ilişkilidir. Uluslararası Enerji Ajansı‘na göre, yenilenebilir enerji alanında Çin, küresel güneş paneli tedarik zincirinin yaklaşık yüzde 80-95‘inden sorumludur. Araştırmacılar, Çin’in yenilenebilir enerji alanında büyük bir güç haline geldiğini ve 2028 itibarıyla dünya genelindeki tüm yenilenebilir enerjinin yüzde 60’ının Çin’de üretileceğini öngörüyor.
Çin, drone sektöründe de lider konumda. Araştırma şirketi BCC Research‘e göre, Şenzen merkezli DJI, pazarın yüzde 70‘ine hakimken, bu alandaki ilk on şirketten üçü de Çinli firmalardır. Bu başarıya ulaşabilmek için, Çin Komünist Partisi 10 yıl önce 250 adet mini hedef belirlemişti. South China Morning Post gazetesinin analizine göre, bu hedeflerin yüzde 86‘sı başarıyla gerçekleştirildi.
Eski ABD Başkanı Joe Biden‘ın danışmanı ve düşünce kuruluşu German Marshall Fund‘ın idari direktörü Lindsay Gorman, “Çin’in başarılı olduğu şey, devlet kapitalizmi modelini kullanarak hükümetin araştırılacak ve fonlanacak alanları belirleyebilmesidir.” şeklinde bir değerlendirmede bulunuyor. Gorman, ayrıca Çin’in yabancı yetenekleri ülkeye çekme ve yabancı şirketleri yerel firmalarla ortaklık kurmaya ikna etme kapasitesine de dikkat çekiyor.
Bu başarılar için büyük yatırımlar yapıldı. ABD Kongresi’nin araştırmasına göre, Çin hükümeti, araştırma ve geliştirme ile yabancı şirket alımlarına toplam 1,5 trilyon dolarlık bir kaynak ayırmayı planladı. Rapora göre, 2020 yılına kadar bu alanda 627 milyar dolar harcandı. “Çin Malı 2025” o kadar başarılı oldu ki, birkaç yıl sonra Çin hükümeti, rakip ülkeleri kışkırtmamak adına bu kavramı kullanmaktan vazgeçti. Ancak bunun için çok geçti; son yıllarda Batı’daki birçok ülke, Çin’e yönelik teknoloji ihracat yaptırımlarını giderek daha da sıkılaştırdı. Bu yaptırımların amacı, Çin’in gelişimini yavaşlatmaktı.
Bu durum, mikroçip inovasyonu gibi bazı alanlarda etkili olmuş gibi görünse de, uzmanlar diğer bazı sektörde bu kısıtlamaların Çin’i engellemekte yetersiz kaldığını düşünüyor. Sonuç olarak, “Çin Malı 2025” projesinin hedeflerinden biri de ülkenin kendine yetebilirlik oranını artırmaktı. Galler’deki Cardiff University Business School‘dan Uygulamalı Ekonomi Profesörü Peng Zhou, “Çin’de eski bir deyiş vardır: Yaşam bir yolunu bulur.” diyerek, “Kısıtlamalar ve yaptırımlar sadece kökünü değiştirdi, yönünü değiştirmedi.” ifadelerini kullanıyor.
Prof. Zhou gibi uzmanlar, DeepSeek‘i bu durumun güzel bir örneği olarak değerlendiriyor. Şirket, ABD’nin uyguladığı yaptırımlar nedeniyle en güçlü çiplere erişim sağlayamadığı için daha düşük kapasiteli çiplerle çalışmak zorunda kaldı. Bu zorunluluk, onları yeni teknikler geliştirmeye yönlendirdi ve dolayısıyla çok daha düşük maliyetlerle çalışan bir yapay zeka modeli ortaya çıkardılar. Bazı rakipleri, DeepSeek’in iddialarını kuşkuyla karşılasalar da, şirket, ABD Başkanı Donald Trump‘ı da şaşkına uğrattı; Trump, bunu ABD’li yapay zeka devleri için “bir uyarı işareti” olarak değerlendirdi.
Yine de, ABD yapay zeka alanında dünya genelinde lider konumunu sürdürmektedir. Kuantum bilgisayar teknolojisinde de ABD, birçok açıdan önde görünmektedir. Ancak, Çinli bilim insanları artık bu alanda, diğer ülkelerdekilerden daha fazla akademik makale yayımlamaktadır. ABD ayrıca, kamu ve özel kaynaklardan yüz milyarlarca doları mikroçip üretimi, bilimsel araştırmalar ve yapay zeka altyapısına yatırarak, Çin ile rekabetinde konumunu güçlendirmeye çalışmaktadır.
Çin’in yolundaki diğer bir potansiyel engel ise ulusal güvenlik endişeleri. TikTok’un ABD’den çıkmamış ilk popüler sosyal medya platformu haline gelmesi, casusluk iddiaları nedeniyle ABD’de yasaklanma tehlikesiyle karşı karşıya kalmasına yol açtı. Temu ve Shein gibi Çinli e-ticaret platformları ve DeepSeek gibi yapay zeka uygulamaları da benzer bir kaderle karşılaşabilir. Ancak, Batı’nın dışında varlığını sürdürebilen bir örnek olarak Huawei‘yi göstermek mümkündür. Huawei, hızla büyüyerek 5G ve akıllı telefon alanında lider konumuna yükselmişken, 2019 yılından itibaren ulusal güvenlik endişeleri ile yaptırımlar ve yasaklarla karşılaştı. Yine de, Huawei, dünyanın başka bölgelerinde büyümeyi başardı, kendi mikroçiplerini üretmeye başladı ve 100 milyon dolar ciroya ulaşarak, Batı’nın yaptırım zincirini aşmayı başardı.
